अमेरिकी राष्ट्रपतीय चुनाबको मतदान सुरु हुन केही घण्टा मात्र बाँकी रहँदा पूर्व राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र उपराष्ट्रपति कमला ह्यारिसबीचको राष्ट्रपति दौड निकै कडा प्रतिस्पर्धामा छ, जसले गर्दा प्रत्येक निर्वाचन मतको महत्त्वपूर्ण भूमिका देखिन्छ ।
तर अमेरिकी राष्ट्रपतीय निर्वाचन प्रणाली अनुसार मतदाता सिधै उम्मेदवारलाई मत भन् हाल्दैनन् । मतदाताले आफ्नो मत मार्फत नयाँ राष्ट्रपति चयन गर्ने निर्वाचकहरूलाई छानिरहेका हुन्छन् ।
त्यसैले लोकप्रिय मत जित्ने उम्मेदवारले निर्वाचन मण्डल जित्ने ग्यारेन्टी हुँदैन । सन् २०१६ मा हिलारी क्लिन्टनले लगभग ३० लाखको लोकप्रिय मतले जिते पनि तीन स्विङ्ग राज्यहरूमा ८०,००० मतले ट्रम्पलाई विजयको बाटो खोलिदिएको थियो ।
साना राज्यहरूको असमान शक्ति वितरणका कारण हालका केही निर्वाचनहरूमा रिपब्लिकनहरूलाई लाभ पुगेको भन्दै डेमोक्र्याटहरूले निर्वाचन मण्डल प्रणालीको विरोध गर्दै आएका छन् ।
आज मंगलबार हुने मतदानले ५३८ प्रतिनिधिहरू निर्वाचित गर्ने छन् ।
निर्वाचन मण्डल भनेको के हो?
निर्वाचन मण्डल भनेको अमेरिकी संविधानद्वारा स्थापित राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति चयन प्रक्रिया हो।
• यो आंशिक रूपमा कांग्रेसको मतदानद्वारा वा योग्य नागरिकको लोकप्रिय मतद्वारा राष्ट्रपति चयन गर्ने सम्झौताका रूपमा बनाइएको हो।
कति निर्वाचकहरू छन्?
निर्वाचन मण्डलमा ५३८ निर्वाचकहरू हुन्छन्। राष्ट्रपतिको उम्मेदवारले जीत हासिल गर्न २७० बहुमत मत प्राप्त गर्नुपर्छ।
• हरेक राज्यको निर्वाचन मण्डलमा तिनका कंग्रेस सदस्यहरूको संख्या बराबर प्रतिनिधि हुन्छ – दुई जना सिनेटर र प्रत्येक प्रतिनिधिसभा सदस्यको लागि एक जना (कम्तीमा तीन जना)।
• राज्यको जनसंख्या जति ठूलो हुन्छ, त्यति नै धेरै मतहरू प्राप्त हुन्छ।
• वाशिंगटन, डी.सी.लाई तीन निर्वाचकहरू दिइएको छ र निर्वाचन मण्डलको लागि राज्य मानिन्छ।
निर्वाचन मण्डलले कसरी काम गर्छ?
४८ राज्यहरूमा, सबैभन्दा धेरै मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवारले सबै मतहरू जित्छ।
• नेब्रास्का र मेनले भने लोकप्रिय मत विजेतालाई दुई निर्वाचन मत दिँदै बाँकी मतहरू प्रत्येक कंग्रेस जिल्लामा जितेका उम्मेदवारलाई बाँडिन्छ।
• लगभग हरेक राज्यमा, नोभेम्बरको निर्वाचन दिनमा सबैभन्दा धेरै मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवारले उक्त राज्यको निर्वाचकहरू जित्छ।
• त्यसपछि, राज्यका निर्वाचकहरूले डिसेम्बरको मध्यमा भेला भएर राष्ट्रपतिको लागि मतदान गर्छन्। बहुमत प्राप्त गर्ने उम्मेदवारले ह्वाइट हाउस जित्छ।
• जनवरी ६ मा, उपराष्ट्रपतिले निरीक्षण गर्ने विशेष अधिवेशनमा कांग्रेसले मतहरू प्रमाणित गर्छ।
निर्वाचकहरू कसरी चयन गरिन्छन्?
निर्वाचकहरूको चयन प्रक्रिया र उनीहरूको जिम्मेवारी राज्य अनुसार फरक पर्न सक्छ।
• सामान्यतया, हरेक राज्यका राजनीतिक दलहरूले चार वर्षअघिको सामान्य चुनावअघि आफ्ना निर्वाचकहरू चयन गर्छन्।
• सामान्य चुनावको समयमा मतदाताहरूले उम्मेदवारको पक्षमा मत हाल्दा उनीहरूले आफ्ना राज्यका निर्वाचकहरूलाई चयन गरिरहेका हुन्छन्।
‘वफादार निर्वाचकहरू’ को को हुन् र तिनका जिम्मेवारी के छन्?
निर्वाचकहरूले यदि उनीहरूको पार्टीका उम्मेदवारले राज्यमा (मेन र नेब्रास्कामा भने जिल्लामा) लोकप्रिय मत जिते भने त्यस उम्मेदवारलाई मत दिने वाचा गर्छन्।
• ‘वफादार निर्वाचकहरू’ भनेको वाचा गरेको उम्मेदवारभन्दा फरक उम्मेदवारलाई मत दिने हुन्।
• संविधान वा संघीय विधानहरूले यो मुद्दालाई सम्बोधन गर्दैनन्, त्यसैले ‘वफादार निर्वाचकहरू’ को मुद्दा राज्यहरूमा छोडिएको छ।
• धेरैजसो राज्य र डी.सी. मा निर्वाचकहरूले पार्टीका उम्मेदवारलाई मत दिने वाचा गर्नुपर्ने कानूनहरू छन्। १५ राज्यमा उक्त वाचा तोड्ने निर्वाचकहरूलाई सजाय दिनेसम्मको व्यवस्था छ।
• जुलाई २०२० मा, सर्वोच्च अदालतले एक राज्यले वाचा पुरा नगर्ने निर्वाचकलाई दण्डित गर्न सक्ने निर्णय गरेको थियो।
यदि बराबरी भएमा के हुन्छ?
यदि निर्वाचकहरूबीच २६९ – २६९ बराबरी भएमा, नव-निर्वाचित प्रतिनिधि सभाले राष्ट्रपतिलाई चयन गर्छ। हरेक राज्यले एक भोट हाल्छ।
• यस्तो घटना सन् १८०१ मा भएको थियो, जसमा थोमस जेफरसन र आरोन बरबीच बराबरी भएपछि सभाले जेफरसनलाई चयन गरेको थियो।
• नव-निर्वाचित सिनेटले उपराष्ट्रपतिलाई चयन गर्नेछ, जसमा हरेक सिनेटरको एक मत हुनेछ।
