परमाणु हतियारधारी छिमेकी राष्ट्रहरू भारत र पाकिस्तानबीचको पहिल्यै तनावग्रस्त सम्बन्ध अहिले गम्भीर मोडमा पुगेको छ । बुधबार बिहान भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तानद्वारा शासित कश्मीरको भित्री भागमा गरेको सैन्य आक्रमणपछि यो संकट झन् जटिल बनेको हो । भारतले “अपरेशन सिन्दूर” नाम दिएको यो कारबाहीले पछिल्लो केही वर्षयताकै गम्भीर सैन्य तनाव निम्त्याएको छ र दुई देशलाई खुला युद्धको संघारमा पुर्याएको छ ।
चिंगारी: पहलगाम आतंकी हमला
भारतको आक्रामक कदमको कारण अप्रिल २२ मा भारतीय प्रशासित कश्मीरको प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य पहलगाममा भएको आतंकी हमला हो । उक्त हमलामा २६ जना, प्रायः हिन्दू तीर्थयात्रीहरू हमलामा मारिए । भारतले तुरुन्तै यस घटनामा पाकिस्तान समर्थित आतङ्ककारीहरूको संलग्नताको आरोप लगायो, जुन आरोप पाकिस्तानले कडा रूपमा अस्वीकार गर्दै स्वतन्त्र छानबिनको माग गर्दै आउको छ ।
जवाफमा “अपरेशन सिन्दूर”
“आतङ्ककारी पूर्वाधारलाई लक्षित प्रतिकारात्मक कारबाही” भन्दै भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तानद्वारा प्रशासित कश्मीरका नौ स्थानमा बुधबार बिहान मिसाइल तथा हवाई आक्रमण गरेको दाबी गरेको छ । भारतले यी आक्रमणहरू आतङ्ककारी लुक्ने स्थानहरूमा मात्रै केन्द्रित रहेको र सैन्य प्रतिष्ठान तथा सर्वसाधारणलाई नोक्सानी पुर्याउने गरी गरिएको बताएको छ । तर पाकिस्तानले यसलाई “युद्धको कार्य” भन्दै तीव्र विरोध जनाएको छ । इस्लामाबादले ३१ जना सर्वसाधारणको मृत्यु र ४६ जना घाइते भएको जनाएको छ, साथै मस्जिदहरूजस्ता नागरिक संरचनामा क्षति पुगेको दाबी गरेको छ । पाकिस्तानले पाँचवटा भारतीय विमान खसालेको पनि दाबी गरेको छ, जुन दाबी स्वतन्त्र रूपमा पुष्टि भएको छैन ।
पाकिस्तानको सम्भावित प्रतिकार
प्रधानमन्त्री शहबाज शरीफले यसलाई “उत्तेजनारहित आक्रमण” भन्दै कडा जवाफ दिने चेतावनी दिएका छन् । राष्ट्रिय सुरक्षा समितिको आकस्मिक बैठक बसेको छ र भारतका कूटनीतिक प्रतिनिधिलाई विरोध नोट बुझाइएको छ । पाकिस्तानको प्रतिकार कुन रूपमा र कहिले आउँछ भन्ने अझै स्पष्ट छैन, तर विश्लेषकहरूका अनुसार पाकिस्तानले भारतीय प्रशासित कश्मीर वा भारतकै कुनै सैन्य संरचनालाई लक्षित गर्दै आक्रमण गर्न सक्ने अनुमान गरिएको छ ।
क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय असरहरू
यो तनावले विश्वभर चासो बढाएको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेरेसले “अत्यधिक संयम” अपनाउन आग्रह गर्दै भनेका छन्, “दुई परमाणु राष्ट्रबीचको युद्धको जोखिम विश्वले लिन सक्दैन ।” चीन, फ्रान्स, र इरानलगायतका मुलुकहरूले दुवै पक्षलाई तनाव घटाउन र शान्ति कायम राख्न आह्वान गरेका छन् । यस संकटका कारण भारत र पाकिस्तानमा ३०० भन्दा बढी उडानहरू रद्द भएका छन् र यी दुई देशका विभिन्न विमानस्थलहरू बन्द गरिएका छन् ।
खतरनाक सामरिक जोखिम
“अपरेशन सिन्दूर” भारतको विगतका क्रस-बोर्डर आतङ्कवादी हमलाप्रतिको प्रतिक्रियाबाट निकै फरक र आक्रामक रणनीति हो । पाकिस्तानको भित्रसम्म आक्रमण गर्नु भारतको नेतृत्वको जोखिमपूर्ण तर निर्णायक दृष्टिकोणको संकेत हो । यस कदमले भावी आक्रमण रोक्ने र आफ्नो शक्ति प्रदर्शन गर्ने भारतको उद्देश्य देखिए पनि, यस्तो कार्यले गलत अनुमान वा आकस्मिक झडपको जोखिम झनै बढाएको छ ।
पाकिस्तान पनि अहिले घरेलु दबाबमा छ र प्रतिकार नगर्नु कमजोरीका रूपमा लिइन सक्ने अवस्था छ । तर कडा सैन्य जवाफले युद्धको पूर्ण सम्भावना निम्त्याउन सक्छ, जसको परिणाम विनाशकारी हुनसक्छ ।
तनाव न्यूनीकरण र संवाद नै अबको बाटो
यस अति संवेदनशील अवस्थामा, दुवै देशले अत्यन्त संयमता अपनाउनुपर्छ र कूटनीतिक माध्यमलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले पनि संवाद सुरु गराउन र दुवै पक्षलाई संयमता अपनाउन प्रेरित गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुपर्छ । कश्मीर विवाद नै यो दीर्घकालीन विवादको मूल जरा हो । समाधान टाढा देखिए पनि संवाद जारी राख्नु र उत्तेजक गतिविधिहरूबाट टाढा रहनु नै क्षेत्रीय शान्तिका लागि अत्यावश्यक छ । यो संकट दक्षिण एशियाली शान्तिको नाजुक अवस्थाको प्रष्ट संकेत हो र दुवै राष्ट्रलाई युद्धको संघारबाट पछि हट्नु अहिलेको आवश्यकता हो ।
